تأثیر آموزش محاسبات ذهنی (چرتکه) بر افزایش عملکرد ریاضی و انگیزه در کودکان
از نظر لفظی به حل هر گونه سوال یا حاصل جمع ریاضی به صورت کاملا ذهنی و بدون استفاده از هرنوع وسائل کمکی حتى قلم و کاغذ، محاسبات ذهنی می گویند. حل مسائل از طریق محاسبات ذهنی در دهه های ۶۰ و ۷۰ میلادی بسیار محبوب بود و تدریس آن در مدارس رایج بود، هر چند که محبوبیت این روش به دلیل تأکید بر محاسبات نوشتاری و اختراع و استفاده ی همه جانبه از ماشین های حساب، به خصوص نمونه ی دستی و ارزان قیمت آن به سرعت از بین رفت. با این وجود به تازگی محاسبات ذهنی دوباره در حال به دست آوردن محبوبیت خود بوده و با تغییرات و اصلاحات جدید در حال بازگشت است. در شرق این روش به صورت محاسبه ذهنی چرتکه ای بیرون آمده و بر استفاده از چرتکه ی ذهنی برای تصور کردن و حل محاسبات ذهنی ریاضی تأکید میکند. در غرب این روش با نام شمارش یا محاسبه ذهنی می باشد و بر راهبردهای ذهنی برای حل مسئله تأکید میکند تا این روش را از روش سنتی محاسبات ذهنی که معمولا تنها برای محاسبات ذهنی محض از آن استفاده می شد مجزا کند. امروزه محاسبات ذهنی را با دو عنوان می شناسند: روش سریع تراختنبرگ و روش ودیک. در این دو سیستم، روش های زیبا و ساده ای برای حل مسائل ریاضی در زمینه های حساب، جبر، آنالیز و هندسه بیان شده است. در زمینه محاسبات ریاضی روش های سادهای برای ضرب کردن، به توان رساندن، تقسیم کردن و حتی ریشه ی دوم و سوم گرفتن آموزش داده می شود که می تواند برای دانش آموزان جذاب باشد و آنها را به ریاضی علاقمند کند. این روش ها به افراد عادی که هیچ سروکاری با ریاضیات نداشته اند امکان دست یابی به چنان نتایجی را می دهد که عموما از نوابغ ریاضی انتظار می رود . این روش که “تندنویسی ریاضیات” خوانده شده، در حل پیچیده ترین مسائل نیز قابل استفاده است. واکنش کودکان نسبت به این دو شیوه ی تازه و آسان محاسبات، با سرعت بالا است. این روش ها به نظر آنان همچون سرگرمی دلپذیری جلوه می کند. احساس توانایی ایجاد شده در آنان موجب می شود که برخی خصلت های نامناسب خود را فراموش کنند و ضمن اینکه آنان مهارتی در کار با اعداد به دست می آورند آرامش و اطمینانی در آنان پدید می آید که شخصیتشان را دگرگون می کند و کم کم در سایر درسها نیز پیشرفت محسوسی می کنند. این احساس توانایی، تلاش و پیروزی های بعدی را با خود به دنبال می آورد.
نتایج حاصل از سومین مطالعه بین المللی ریاضیات و علوم (تیمز) نشان داد که عملکرد دانش آموزان ایرانی نسبت به دانش آموزان سایر کشورهای جهان ضعیف است و با متوسط جهانی فاصله زیادی دارد. این مطالعه مهمترین و بزرگترین مطالعه این انجمن در دهه ۹۰ بود و نزدیک به ۴۱ کشور عضو انجمن در آن شرکت داشتند. همه کسانی که به نحوی با آموزش ریاضی در کشور ما در ارتباط بودند در پی کسب این نتایج ضعیف به جستجوی علل این نتیجه غیره منتظره پرداختند. البته نتایج حاصل از همین مطالعه حاکی از آن بود که اکثر افراد موفق در این حوزه از کشورهای آسیای شرقی، مانند ژاپن، کره، تایوان، سنگاپور و هنگ کنگ بودند و پس از آن در رده های بعدی کشورهایی از قاره اروپا، مانند مجارستان و هلند، که در آنها بر ریاضی واقعی تأکید می شد، قرار داشتند. قطعا از نتایج به دست آمده این حس منتقل می شود که شاید دلیل برتری شرقی ها در ریاضی، روش تدریسی است که در این کشورها مورد استفاده قرار می گیرد. به هر حال شعله ی آگاهی استفاده از چرتکه و محاسبات ذهنی دوباره در دهه های ۸۰ و ۹۰ میلادی و به خصوص پس ازانتشار گزارشات اولین و دومین مطالعات بین المللی مقایسه دستاوردهای ریاضی از نو روشن شد.
اکنون پس از گذشت چند سال از آن تاریخ، مدارس خصوصی زیادی در سرتاسر کشور ایجاد شده که در آن ها چرتکه و محاسبات ذهنی با هم تدریس می شود و به شدت مورد استقبال والدین قرار گرفته است. دانش آموزان ایرانی در مسابقات بین المللی شرکت می کنند و به طرز عجیبی محاسبات را با سرعت و دقت بسیار بالایی انجام می دهند و با وجود رقبای قدرتمند و سابقه کم شرکت در این مسابقات، مدال های رنگارنگی را کسب می کنند. این عملکردهای شگفت انگیز چشم رسانه های عمومی و پس از آن سیاستمداران و معلمانی که در رأس کار در ایران قرار دارند را به خود جلب کرده است. اکنون این سؤال مطرح می شود که آیا محاسبات ذهنی و چرتکه می تواند راهی برای حل مشکل عدم علاقه و انگیزش دانش آموزان به درس ریاضی باشد. آیا مدرکی برای حمایت از معرفی این روش ها در مدارس ابتدایی وجود دارد؟ اینها سؤالاتی هستند که باید به آنها قبل از این که محاسبات ذهنی و چرتکه را به عنوان راه حلی برای مشکل یادگیری ریاضی در ایران معرفی کنیم، پاسخ دهیم.
نتیجه گیری
در مورد تأثیر آموزش محاسبات ذهنی بر افزایش عملکرد ریاضی و انگیزش ریاضی، نتایج نشان می دهند که آموزش محاسبات ذهنی باعث افزایش انگیزش ریاضی و عملکرد ریاضی می شود. همبستگی بین موفقیت در محاسبات ذهنی و موفقیت در ریاضیات نشان می دهد که محاسبات ذهنی، بر عملکرد ریاضی مدرسه ای تأثیر دارد. مهارت در محاسبات ذهنی به دانش آموزان اعتماد به نفس لازم برای یادگیری ریاضیات را می دهد. انگیزه می تواند به بازدهی های مهمی از جمله تلاش، تجربه هیجان های مثبت در کلاس درس، سازگاری روانشناختی در مدرسه، تمرکز، رضایت از زندگی تحصیلی خود، عملکرد تحصیلی و تمایل به ادامه تحصیل منتهی شود. از طرفی، روش و رویکرد معلمان به فرآیند یادگیری تا حد زیادی انگیزش یادگیرندگان را تحت تأثیر قرار می دهد. معلمان می توانند بافت کلاس درس را به نحوی فراهم آورند که درگیری موقعیتی و علاقه ی طبیعی را در کلاس و یادگیرندگان ایجاد کنند و رشد منابع انگیزش درونی را در آنها افزایش دهند. دانش آموزان زمانی در فعالیت های مربوط به مدرسه فعالانه درگیر می شوند که فعالیت های آموزشی برای آنها جالب و در ارتباط با زندگی آنها باشد.
این مقاله برگرفته از نتایج تحقیقات پریسا علیزاده شوشتری زاد دانشجوی کارشناسی ارشد می باشد.
