مقالات

تأثیر آموزش چرتکه بر خلاقیت و خودکارآمدی دانش آموزان دوره ابتدایی

تأثیر آموزش چرتکه بر خلاقیت و خودکارآمدی دانش­ آموزان دوره ابتدایی

خلاقیت و خودکارآمدی، از جمله اهداف آموزشی است که امروزه در رأس امور آموزشی و پرورشی قرار دارد. به منظور رسیدن به این امر و تسهیل یادگیری، ابزاری محاسباتی مانند «چرتکه» وارد فرآیند آموزشی شده که مورد استقبال دانش ­آموزان و معلمان قرار گرفته است و به باور آنان، نتایج مشهودی در پی داشته است.

خلاقیت

خلاقیت به معنی خلق ایده ­ها با راه­ حل­ های جدید و مفید، بی­ شک به عنوان یکی از مهم­ترین اهداف تعلیم و تربیت شمرده می ­شود؛ چرا که تمدن بشری نتیجه خلاقیت و نو­آوری­ های انسان است. پرورش استعدادها و کمک به تقویت خلاقیت، جزو اهداف رسمی و سیاست­ های تعریف شده وزارت آموزش و پرورش کشورمان است که در اصل بیست و پنج کلیات نظام آموزش و پرورش مصوب شورای تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش (۱۳۶۷) با عنوان پرورش توان تفکر، نقد و ابتکار آمده است. از سوی دیگر، آموزش و پرورش نهادی است که ضرورت نمی ­تواند تغییرات و تحولات عصر حاضر را نادیده گرفته و راه جدایی بپیماید؛ بنابراین، مدارس و نظام­ های آموزشی نیز به منظور پویایی، هماهنگی و همنوایی با دیگر نهادهای اجتماعی در بخش­های مختلف ناگزیر از تحول، دگرگونی، نوسازی و نوآوری هستند. بدین ترتیب، نظام تربیتی نیاز به تربیت افرادی با ذهن پویا و خلاق دارد که با تکیه بر توانایی­ های خود بتوانند درصدد مقابله با مسائل و مشکلات زندگی مملو از چالش امروزی بر­آیند و این امر توجه به آموزش خلاقیت را از اهمیت و ارزش ویژه ای برخوردار می­ سازد.

به عقیدۂ تورنس خلاقیت به معنای ترکیب ایده ­ها در یک روش منحصر به فرد یا ایجاد پیوستگی بین ایده هاست. او خلاقیت را متشکل از چهار عنصر سیالی، انعطاف­پذیری ، ابتکار و بسط تشریح می­ کند. وقتی فردی توانایی ایجاد و خلق تعداد زیادی ایده، پاسخ و راه­ حل در قالب تصویر یا فرض در یک حیطه خاص را دارد، درواقع از عنصر سیالیت خلاقیت برخوردار است؛ اما چنانچه فرد خلاق توانایی تکمیل یک ایده و افزودن جزئیات بیشتر و همچنین، تکمیل ایده­ های تصویری مربوط به آن را دارد، عنصر بسط خلاقیت در او به صورت قوی ظاهر می­ شود. اگر فردی توانایی ایجاد و خلق ایده­ های نو، منحصر به فرد، غیر معمول و هوشمندانه برای حل یک مسئله را دارد، به طوری که با ایده­ های عادی و رایج متفاوت است؛ عنصر ابتکار در وی محقق شده است. در حالی که عنصر انعطاف پذیری خلاقیت وقتی خود را نشان می ­دهد که فرد با ایجاد و خلق ایده­های متفاوت به تغییر مشکل دست بزند. در این حالت، فرد خلاق در صورت تغییر مشکل و یا مطرح شدن آن از بعد دیگر، قدرت و توانایی لازم را برای تغییر جهت فکر خود دارد. در این صورت، قضاوت انسان از توانایی­ ها و استعدادهای خود در مواجهه با مسائل، نحوه رویارویی وی را تحت تأثیر قرار می ­دهد. در واقع وقتی که افراد بر این باور باشند که قابلیت و توانایی لازم برای انجام فعالیتی را دارند، برای انجام آن وقت بیشتری صرف کرده و در نهایت به نتایج بهتری دست پیدا می­ کنند. ادراک افراد از خود در تفکر، انگیزش، عملکرد و هیجانات فرد تأثیر می­ گذارد و آنها را قادر می­ سازد تا در برخورد با موانع، کارهای فوق العاده­ای انجام دهند و احساس شایستگی و توانایی در سازگار شدن در آنها تظاهر می­ یابد که از آن به خودکارآمدی یاد می­ شود.

خودکارآمدی

افراد خودکار آمد در حل مشکلات توفیق بیشتری دارند و خودکارآمدی این امکان را به فرد می­ دهد تا با قضاوت مثبت در مورد پندارهای خود و اعتماد و اطمینان به توانایی ها و استعدادهای خویش در خلق راه­ حل ­های جدید با استفاده از امکانات، با موفقیت و امیدواری بیشتری در مسیر موقعیت­ های ناشناخته و جدید گام بردارند. خودکارآمدی عامل مهمی برای انجام موفقیت آمیز عملکرد و مهارت های اساسی است. خودکارآمدی پیش­بینی کننده قوی برای سطح پیشرفتی است که دانش­ آموزان به آن می رسند. خودکار آمدی یکی از مفاهیم اصلی نظریه بندورا است. تحقیقات بسیاری از روانشناسان به این نتیجه رسیده است که خلاقیت و خودکار آمدی در ارتباط تنگاتنگ با هم هستند.

راه­ حل مقابله با مشکلات در ریاضی چیست؟

ریاضیات یکی از دروس دوره ابتدایی است که ماهیت آن به همراه وجود مسائل مختلف، نیاز به تفکر، تمرکز، خلق راه­حل­های نوین و خلاقیت دارد، اما گاه برخی از دانش­آموزان هستند که مشکلات ریاضی دارند و این مشکلات به صورت آشفتگی در روابط فضایی، مشکل در توانایی ادراک – بینایی، حرکت – بینایی، ضعف در مفاهیمی نظیر زبان و جهت گیری، اشکال در حافظه و گاه اضطراب ریاضی دیده می­شوند. مشکلات ریاضی برای دانش آموزان و خانواده آنها می تواند یک چالش اساسی به حساب آید؛ بنابراین، دستیابی به راه­حل­های مقابله با این مشکل، دارای اهمیت است.

در آموزش سنتی ریاضی، محاسبات ذهنی و توانایی بازیابی و ذخیره اطلاعات از طریق به کارگیری منطق و نیمکره چپ انجام می ­شود؛ ولی در سال ۱۹۹۳ توسط دینوونگ در کشور مالزی، برنامه منحصر به فردی روی کار آمد که با سیستم نو آورانه محاسبه­ ای، زمینه را برای توسعه نیمکره چپ و راست به طور همزمان فراهم می­آورد و به «چرتکه سوربان» شهرت دارد. تصور حاصل از به کارگیری چرتکه باعث به کار افتادن نیمکره راست مغزی از طریق حافظه تصویری، انجام محاسبات پیچیده، تبدیل عکس به کلمات، اعداد و نمادها و توان پردازش اطلاعات در سطح ادراکی می­ شود که همزمان با استفاده از منطق نیمکره چپ و جا به­ جایی مهره چرتکه­ ها به صورت مجازی و ترکیب این دو باعث توسعه و افزایش عملکرد نیم کره­ های راست و چپ مغزی می­ شود. طبق تحقیقات مارگارت، فلورس و کیلر ۷۵ درصد از یادگیری از طریق وسایل دیداری – تصویری و حس بینایی انجام می ­شود. بدین منظور، دانش­ آموزان در سنین بین ۵ تا ۱۳ سال با یادگیری انجام محاسبات ذهنی با سرعت و دقت، می­ توانند ظرفیت ذهن خود را توسعه دهند که این امر سبب افزایش خلاقیت، اعتماد به نفس، تسلط بر انجام محاسبات و توسعه مهارت­ های یادگیری و خودکارآمدی می­ شود. در واقع با آموزش­ های متفاوت به وسیله چرتکه، زمینه تفکر و تصویرسازی محاسبات ذهنی از تنوع ویژه ­ای برخوردار شده و داوری و قضاوت افراد در مورد توانایی­ های خود یعنی باورهای خودکارآمدی دستخوش تغییر می شود.

چرتکه سوروبان

چرتکه سوروبان، ترکیبی از یک ابزار محاسباتی باستانی به نام «چرتکه» با مهارت­ های مدرن آموزشی برای پویایی و تکامل کل مغز کودک است که با ترویج یادگیری و به طور خاص، یادگیری ریاضی به عنوان یک هیجان و سرگرمی تلقی­ می ­شود. استفاده از اصول آموزشی چرتکه و تصور آن به صورت مجازی به همراه محاسبات ذهنی و با استفاده از تکنیک­ های پیشرفته و چندرسانه ­ای مبتنی بر یادگیری، به سرعت توانایی یادگیری این روش و محاسبات ریاضی را به صورت حرفه ای و دقیق تسریع می­ کند.

آموزش چرتکه و به کار گیری آن شامل مراحل زیر است

مهره های چرتکه در دو ردیف فوقانی و تحتانی جای گرفته اند. ۱) ارزش هر مهره بالا برابر با ۵ و ارزش هر مهره پایین برابر با ۱ است. ۲) مهره های بالا برای اعمال جمع به سمت پایین حرکت می­ کنند و برای عمل تفریق باید به سمت بالا حرکت کنند. ۳) مهره­ های پایین برای عمل جمع به سمت بالا و برای تفریق به سمت پایین حرکت می­ کنند. ۴) اضافه و کم کردن مهره­ های بالا توسط انگشت وسط دست انجام می­ شود. ۵) کم کردن مهره­ های پایین توسط انگشت نشانه (سبابه) دست انجام می ­شود. ۶) اضافه کردن مهره­ های پایین توسط انگشت شست دست انجام می شود. ۷) برای اضافه کردن اعداد ۶، ۷، ۸ و ۹ از انگشتان شست و وسط همزمان استفاده می ­شود. ۸) برای تفریق اعداد ۶، ۷، ۸ و ۹ از انگشتان نشانه و وسط همزمان استفاده می­ شود.

حالت صفر کوتاه در چرتکه

با دو انگشت شست و وسط در حالی که محور افقی را لمس می­ کنند، مهره ­ها از سمت راست به چپ مرتب می­شوند. صفر کوتاه باید کاملا کوتاه و در محدوده مهره­ های تغییر یافته باشد. در فاصله حل بین تمرین ­ها، صفر کوتاه انجام داده می شود.

حالت صفر کامل در چرتکه

در این حالت، چرتکه با انگشت شست و دو انگشت انتهایی و با زاویه حدود ۴۵ درجه، به طوری که از میز به طور کامل جدا نشود، بلند و دوباره پایین آورده می ­شود.

نتایج حاصل از مطالعه دانشمندان در رابطه با تاثیرات چرتکه روی دانش ­آموزان

محققان نشان دادند که مداخلات روانشناختی و آموزشی مبتنی بر فعالیت بازی می تواند عملکرد تحصیلی ریاضی را بهبود بخشد و یادگیری را عملی ­تر و لذت­ بخش ­تر کند؛ در این صورت مطالب دیرتر فراموش می شوند. از چرتکه معمولا برای محاسبات جمع و تفریق استفاده می­ شود؛ اما با تمرین، کاربران نیز می­ توانند روال کار را برای انجام ضرب و تقسیم و یا حتی جذر و ریشه سوم نیز یاد بگیرند. پاسخ سریع دادن در هنگام سؤالات و تحریک در برابر برخورد با اعداد و ارقام، نتیجه­ گیری و قضاوت، گوش دادن و تمرکز در دیدن اعداد و ارقام از جمله مهارت­ هایی است که از کار با چرتکه حاصل می­ شود. در واقع حافظه فعال به عنوان بخش اساسی و زیربنای تمام عملکردهای اجرایی مغز، کمک می­ کند تا اطلاعاتی را که برای حل یک مسئله با انجام تکالیف ذهنی خاص نیاز است، به خاطر سپرده و به موقع یادآوری شود و نیز کمک می­ کند تا همواره هدف نهایی در ذهن بماند و همزمان با پردازش سایر اطلاعات، تکلیف نیز به انجام رسد. تحقیقات مختلف حاکی از آن است که عملکرد حافظه فعال با آموزش­­ های تخصصی و حرفه­ آموزی ارتقا می­ یابد.

کرامر و دلماس در مطالعه خود بر روی ۱۶۰۰ دانش آموز کلاس چهارم و پنجم، بر تأثیر دست ­سازه ­ها بر افزایش نمرات بالا، خلاقیت و پیشرفت تحصیلی تأکید داشتند. داویل و پو­گالی در تحقیقی با عنوان «بررسی تصویر ذهنی و حل مسئله ریاضی» و استیلیانو، اسمیت و کاپوته طی پژوهشی با عنوان «ریاضی در عمل نشان داده اند، دانش آموزانی که در حل مسائل ریاضی موفق بوده و از خودکار آمدی برخوردارند، بیشتر از دانش آموزانی که در حل مسائل ریاضی ناموفق بوده و خودکارآمدی ضعیف دارند، از تصویرسازی و بازنمایی های ذهنی استفاده کرده ­اند. گرین، میلر، کراوسون، دوک و آکی، در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که خودکارآمدی بر اهداف تبحری و رویکرد عملکردی اثر مستقیم دارد. ولترز در تحقیقات خود نشان داد، دانش­ آموزانی که از راهبردهای یادگیری استفاده می­­ کنند، باورهای خودکار آمدی آن ها افزایش و پیشرفت تحصیلی شان بهبود می ­یابد. اولکان و تولوک بر تأثیر استفاده از دست سازه ها بر تدریس مفاهیم جدید ریاضی و شناخت درک جاری دانش آموزان و خلاقیت در حل مسائل ریاضی تأکید داشتند.

چن و همکاران نشان دادند، تفاوت­ هایی در ارتباط با گزارش اعداد توسط کاربران چرتکه (تصویرسازی چرتکه در ذهن) در مغز نسبت به افراد عادی وجود دارد. مطالعات حاصل از ام آر. آی پردازش­ های مختلفی را برای این دو گروه نشان می دهد، به طوری که کاربران چرتکه از حافظه فعال فضایی – بصری و افراد آموزش ندیده از حافظه فعال کلامی استفاده کردند. هسوچان از بین روش­ های یادگیری موجود، تکنیک­ ها و روش­ های پرورش خلاقیت (نظیر کاربست مواد آموزشی را برای درگیر کردن و فعال نمودن دانش­ آموزان و وادار به تفکر کردن آنان بسیار مناسب می­ داند تا هم لذت اقدام به یادگیری را به دانش آموزان بدهند و هم باعث ارتقای توانایی­ های ذهنی، حل مسئله و خلاقیت در آنان بشوند. کوتینهو و نیومنه در بررسی­ های خود به این نتیجه رسیدند که در ارزیابی رابطه بین خودکار آمدی و عملکرد تحصیلی، افراد دارای خودکارآمدی بالا از عملکرد تحصیلی بالایی نیز برخوردارند. هونگیز و چنگیگوو پژوهشی با عنوان «تأثیر استراتژی تدریس خلاق بر عملکرد و انگیزه دانش آموزان در موضوع انرژی فیزیک راهنمایی» در ناحیه ناکارو در کنیا انجام دادند که نتایج به دست آمده نشان داد که استراتژی تدریس خلاق، بر انگیزه یادگیرندگان و مهارت­ های برنامه­ ریزی خلاقانه به طور قابل توجهی تأثیر گذاشته است. گری طی بررسی ­های خود نشان داد که کودکان با ناتوانی یادگیری ریاضی، در توجه مشکل دارند و آموزش مهارت­ هایی که با دست انجام می ­گیرد، می­ تواند توجه این کودکان را افزایش داده و باعث بهبود یادگیری ریاضی در آنها شود.

توانایی ارائه و دستیابی به راه­ حل­ های مسائل ریاضی، احساس شایستگی و توانایی سازگاری با این درس را در پی خواهد داشت و خودکارآمدی را ایجاد می ­کند. دائو گاسپار طی پژوهشی با عنوان رویکردهای خلاق معلمان عاملی تأثیرگذار بر خلاقیت دانش ­آموزان نشان داد که استفاده از تکنیک­ های خلاق بر پرورش خلاقیت دانش آموزان تأثیر گذار است. مینگ و کیونگ مطالعه­ ای در ارتباط با جدول جدیدی توأم با ترکیب و تطبیق ایده­ ها به دو روش جدید در انجام محاسبات ریاضی انجام دادند. به طور خاص، جدول جدید یک ساختار پویا دارد که در اثر آزمون مهارت­ های بصری فضایی، حافظه و تمرکز، به تسریع محاسبات ذهنی ریاضی کمک می­ کند. بیشتر از پتانسیل این جدول به عنوان یک چالش حساب ذهنی پویا برای استفاده­ های آموزشی در مدارس و برنامه­ های آموزش مغزی استفاده می ­شود. این روش محاسبات، توأم با خلاقیت و تمرکز است که از مزایای این روش به شمار می ­رود. لی، لى و بونگ طى ارزیابی­ های خود، دریافتند که خودکار آمدی بالا منجر به عملکرد بهتر در امتحان می­ شود.

بحث و نتیجه گیری

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر آموزش چرتکه بر خلاقیت و خودکارآمدی دانش آموزان انجام گرفت که می­توان دریافت آموزش چرتکه نسبت به روش سنتی بر خلاقیت و مؤلفه ­های آن و نیز بر خودکار­آمدی دانش­ آموزان در درس ریاضی تأثیر گذار بوده که این نتیجه حاکی از آن است که با آموزش چرتکه به دانش­ آموزان، می­ توان خلاقیت آنها را در درس ریاضی بالا برده و دانش­ آموزانی تربیت شوند که از خودکارآمدی برخوردار باشند. نتایج پژوهش نشان داد که آموزش ریاضی با چرتکه بر خلاقیت و ابعاد آن تأثیر دارد. از جمله دلایلی که برای تبیین این یافته وجود دارد این است که محاسبات ذهنی و حل مسائل ریاضی ماهیت یک فعالیت فکری پیچیده است که اگر با روش خاصی نظیر چرتکه بتوان آن را به صورت بصری و لمسی و از حالت انتزاعی تا حدودی به صورت عینی و ساده تر در آورد؛ بیشتر می توان زمینه علاقه مندی به امور جدید، حل مسائل به روش نوین، توانمندی در توجه به مسائل و به طور کلی خلاقیت را فراهم کرد و دانش آموزان با لمس و دیدن توأم با تصور مفاهیم ریاضی می­توانند راه­ های جدیدتر محاسبات را به دست آورند. به طور اختصاصی در مراحل مقدماتی، محاسبه با چرتکه به دانش ­آموزان آموزش داده می­ شود، سپس بدون استفاده از چرتکه و تصور حرکت مهره و حرکات انگشتان واقعی، آموزش ادامه می ­یابد.

در واقع در این روش، مقدار عددی از اعداد چرتکه به صورت خودکار به کودکان آموزش داده می ­شود و بعد از آموزش در دراز مدت درک می ­شود. به عبارت دیگر، دانش ­آموز توانایی ایجاد و خلق تعداد زیادی ایده، پاسخ و راه­ حل در قالب تصویر یا فرض در یک حیطه خاص محاسباتی را کسب می­ کند؛ یعنی عنصر سیالیت خلاقیت در این روش پرورش می­ یابد و استعداد تولید راه ­حل­ های فراوان برای حل مسائل ریاضی شکوفا می­ شود. علاوه بر آن، تسریع در بیان نیز از جمله نمودهای سیالیت خلاقیت است که با آموزش چرتکه به دست می­ آید. عنصر انعطاف­ پذیری خلاقیت وقتی خود را نشان می­ دهد که دانش آموز با ایجاد و خلق ایده­ های متفاوت، به تغییر مشکل دست بزند. در این حالت، فرد خلاق در صورت تغییر مشکل و یا مطرح شدن آن از بعد دیگر، قدرت و توانایی لازم را برای تغییر جهت فکر خود دارد؛ در واقع بر ارزیابی، تحلیل و مقایسه­ کردن ایده­ های خود و دیگر افراد تمرکز دارند. دانش ­آموز باتوجه به ایده­ های گوناگون می­ تواند سبب ایجاد راه­ حل ­های مختلفی برای حل مسائل شود؛ یعنی با بروز انعطاف پذیری، طبقه­ ای از پاسخ­ ها به طبقه دیگر انتقال می­ یابد. در نتیجه می­ توان عنوان کرد که آموزش با چرتکه با افزایش انعطاف­ پذیری و با توجه به راه ­­­حل­ های مختلف برای حل مسائل ریاضی همراهی می­ کند. آموزش با چرتکه، ویژگی­ های آن و چیدمان مهره ­های آن موجب می­ شود تا این راهبرد آموزشی شیوه بسیار مطلوب و جذابی برای کودکان باشد و آنها را در یادگیری مهارت­ های اولیه کمک کند و توانایی ایجاد و خلق ایده­ های نو، منحصر به فرد، غیر معمول و هوشمندانه برای حل یک مسئله را فراهم می ­کند؛ به طوری که دور شدن از امور رایج و واضح در حل مسائل ریاضی را به همراه دارد و برایند آن قطع رابطه با تفکر مبتنی بر عادت است. دانش­ آموز تشویق می­ شود و رغبت می­ یابد تا با استفاده از وسیله در دسترس چرتکه، راه جدیدی برای مسائل و محاسبات ریاضی ایجاد کند. با چرتکه، فرد توانایی تکمیل یک ایده و افزودن جزئیات بیشتر و همچنین تکمیل ایده­ های تصویری مربوط به آن را دارد؛ یعنی دقت و توجه فرد بیشتر می­ شود، قدرت شناخت ادراکی از موقعیت مسائل و پردازش بالا می­ رود و ایده با جزئیات بیشتر در آموزش با چرتکه ارائه می­ شود و در نتیجه، عنصر بسط خلاقیت خودنمایی می ­کند.

حرف آخر

وقتی زمینه تفکر و تصویرسازی محاسبات ذهنی از تنوع ویژه ­ای برخوردار شود، در این صورت داوری و قضاوت دانش ­آموزان در مورد توانایی­ های خود در مقابل عملکرد مطلوب در درس ریاضی نیز که برای اغلب دانش ­آموزان جزء دروس مشکل به حساب می ­آید، دست خوش تغییر می­ شود که به اصطلاح با خودکارآمدی مرتبط است؛ از این رو، آموزش با چرتکه بر افزایش خودکارآمدی تأثیرگذار بوده است. در آموزش به روش چرتکه، دانش ­آموز جمع و تفریق اعداد را به سرعت یاد می­ گیرد و فرصت می­ یابد که به مطالب فکر کند و از طریق حل مسئله، طی فرآیندی به تدریج به مفاهیم پی برده و با پی بردن به توانایی­ های خود، حس اعتماد به نفس در او تقویت می ­شود و چون در کسب نتایج و دستیابی به قواعد سهیم است و نسبت به مطالب احساس علاقه و مالکیت می کند، رغبت به دانش افزایی، خلاقیت و توانمندی در او بارور شده و رشد می­ کند و خودکارآمدی وی تقویت می­ شود. در نهایت می ­توان نتیجه گرفت که خلاقیت و خودکار­آمدی با آموزش، قابل ارتقا بوده است.

یک پیشنهاد

بر اساس یافته­ های پژوهش در خصوص تأثیر آموزش چرتکه بر خلاقیت و مؤلفه های آن، می ­توان به مسئولان آموزش و پرورش پیشنهاد کرد که برنامه ­های آموزش ضمن خدمت تدریس ریاضی با چرتکه را به صورت عملیاتی طراحی کرده تا معلمان توانایی کاربست آن را کسب کنند. همچنین، به معلمان پیشنهاد م ی­شود تا با به­ کار­گیری چرتکه در تدریس ریاضی، بتوانند خلاقیت و توانایی تولید ایده ­های متعدد و متنوع را در حل مسائل ریاضی، در دانش­ آموزان ایجاد کنند. به علاوه به معلمان پیشنهاد می­ شود تا با آموزش چرتکه به دانش ­آموزان بتوانند قضاوت، اعتماد به نفس و خودارزیابی آنها را در مورد توانایی­ های خودشان در خصوص کاربست منطق ریاضی مطلوب­ تر سازند و در نهایت با توجه به نتایج به دست آمده، پیشنهاد می ­شود آموزش کودکان در سنین پیش دبستانی و دبستان در قالب حرکات و فعالیت های بدنی نظیر چرتکه همراه باشد؛ زیرا کودکان رغبت و انگیزه بیشتری نسبت به حرکات دستی دارند و لازم است از انگیزه آنها برای یادگیری ریاضی و تقویت فعالیت های ذهنی بهره گیری شود.

این مقاله برگرفته از نتایج تحقیقات دکتربهاره عزیزی نژاد استایار گروه علوم تربیتی گرایش مدیریت آموزشی است.

دیدگاهتان را بنویسید